Een held is niet zomaar een held

Standbeelden, pleinen, posters aan de muur, een groot aantal volgers op Twitter…helden geven we graag de eer.

Wanneer ben je een held? Iemand die in het oorlogsverzet heeft gezeten? Superman of Superwoman die criminele bendes oprolt? Drie keer goud tijdens de Spelen? Of de onopvallende buurman die al jarenlang mantelzorger is voor zijn vrouw?

Tijdens het Vriendenweekend, begin april in de bossen bij Beekbergen, hadden we het over helden. Helden in het algemeen, Bijbelse helden.

Op zaterdag sprak Karin Smit. Ze studeerde theologie in Heverlee in België. Ze spreekt veel in kerken over actuele Bijbelse onderwerpen. Ze werkt ook als loopbaancoach voor de Gemeente Ronde Venen.

Ze haalde het voorbeeld van de ijsberg aan. Een held is niet zo maar een held. Onder de waterspiegel zit een heel verleden. Systematische discriminatie vanwege haar huidskleur, was de reden bij Rosa Parks dat zij niet wilde opstaan voor een blanke passagier in de bus te Montgomery, 1955. Ze ontketende een beweging.

Maar, helden kunnen ook van hun voetstuk vallen. Vaak hebben we ze daar zelf op geplaatst.

Tim Vreugdenhil  (‘stand -up –theoloog’ en zelfstandig ondernemer-predikant in de Amsterdamse binnenstad) vertelde over David. Niet echt een mannetjesputter, toch velde hij reus Goliath met een paar kiezelstenen. Hij droeg geen harnas, maar gewoon zijn herderskleding; hij was zich zelf en vertrouwde op de hulp van God. Niet door grootscheeps vertoon, door eenvoud verkreeg hij zijn heldenstatus.

En toch, ook hij viel van zijn voetstuk. Hij nam Bathseba tot zich en jaagde haar man Uria de dood in. Het verhaal is bekend.

Conclusie: held word je niet zomaar. Dikwijls gaat er lijden aan vooraf en ben je feilbaar. Wel geven helden een goed voorbeeld, kunnen we er inspiratie uit putten. De Bijbelse helden en heldinnen, het zijn belangrijke geloofsgetuigen.

In retraite met Rembrandt en Henri Nouwen

Het verhaal van de Verloren Zoon is voor velen bekend. Een vader had twee zonen, de een eist zijn erfdeel al bij leven van de vader op en trekt de wijde wereld in. Berooid komt hij terug. De vader slacht het gemeste kalf en wil de terugkomst van de zoon vieren. De oudste zoon echter is er niet blij mee. Al dat feestgedruis voor zijn broer die de bloemetjes heeft buitengezet, terwijl hij zich al die tijd uit de naad heeft gewerkt.

Dat deze Bijbelse gelijkenis ook op Rembrandt veel indruk heeft gemaakt, blijkt uit zijn beroemde schilderij ‘Terugkomst van de Verloren Zoon’. Het doek hangt in de Hermitage te Sint Petersburg.

Enkele weken geleden waren we in retraite in De Spil in Maarssen. Het weekend ging over het boek van de katholieke priester Henri Nouwen: Eindelijk Thuis. In dat boek staat dit schilderij van Rembrandt centraal.

Tijdens dat weekend werd de vraag gesteld: waar sta jij? Voel je je verwant met de jongste zoon, of de oudste. Of misschien met de vader? Of met de figuren op de achtergrond van het schilderij. Ze staan in de schaduw, maar je ziet een vrouwenfiguur (de moeder van de zoons? Een zus?) en anderen, omstanders, knechten.

De wrok van de oudste zoon is voor mij wel te begrijpen. Al die tijd ben je loyaal geweest aan je vader, maar een gemest kalf is nooit voor je geslacht. De wanhoop van de jongste zoon is ook te snappen. Hij knielt voor de vader neer; durft hem niet in de ogen te kijken.

Met de vader kan ook God zelf worden bedoeld. Opvallend: Rembrandt schilderde twee verschillende zegende handen bij de vader: een mannelijke en een vrouwelijke hand. Om zowel het vaderlijke, als het moederlijke aspect van God te accentueren.

Met welk figuur op het schilderij vereenzelvigde ik mijzelf? Soms neig ik naar de oudste zoon, maar gedurende het weekend kwam ik er achter dat dat niet zwart wit is. Soms voel je jezelf de oudste, dan weer de jongste. Je kunt zelfs vader zijn, of een van de personages op de achtergrond.

Wij reizen ondergronds vandaag

‘We gaan vandaag naar een oud collega van mij,’ zei mijn moeder op een dag.

‘Het is een oude dame die in Rotterdam Zuid woont.’

‘Gaan we met de trein?’ vroeg ik.

‘Het eerste gedeelte wel, maar dan stappen we over op de ondergrondse.’

Het klonk ontzettend spannend. Als een mol onder de grond reizen. Op station Rotterdam Centraal daalden we een trap af naar een wereld onder straatniveau. Ook daar reden treinen. Pijlsnel denderden we door lange donkere tunnels. Het enige wat je zag waren buizen en leidingen aan de tunnelwanden die leken te sidderen vanwege de snelheid van onze wagon. Dwars onder het verkeer door. Zelfs onder de Maas.

Op Zuid knipperde ik met mijn ogen. We kropen hier onze buis uit en stegen naar een hoog viaduct. Nu keek je neer op het stadsgewoel. Zuidplein was de plaats waar we moesten uitstappen. Hier ergens woonde de oude collega.

Ik las in de krant (de Metro) dat de Rotterdamse metro vijftig jaar bestaat. Grappig om terug te denken aan mijn eerste metro-ervaring. Ik had wat te vertellen in de klas. Ondergronds reizen? De meeste kinderen gingen altijd met de auto.

De spoorweg Utrecht - Amsterdam

Op station Utrecht Centraal kwamen een hipster uitziende man en een fragiel blond meisje tegenover me zitten. Ze spraken een Scandinavische taal. Een rolkoffer hadden ze niet bij zich; het kon zijn dat ze in Utrecht logeerden en een dagje Amsterdam gingen doen.

Een dikke mist verstopte het Nederlandse landschap. Je moest het vandaag van de steden hebben en inderdaad, toen Amsterdam zich aandiende verdunde de nevel zich. De trein kon station Amstel niet direct binnenrijden en we bleven hangen ter hoogte van de Bijlmerbajes. Op de luchtplaats was een speeltuintje aangelegd. Een subtiel teken dat dit geen bajes meer is, maar een asielzoekerscentrum. Het beton van het type Checkpoint Charlie gaf me een claustrofobisch gevoel.

De hipster en het meisje keken er met opgetrokken wenkbrauwen naar.

‘The former prison,’ lichtte ik toe.

Te Amstel stapte ik de trein uit.

Zes uur later nam ik de trein terug. Nu zat er een Nederlandse man met een Japanner tegenover mij. De Nederlander sprak wel Engels tegen de Japanner, maar zijn accent was onmiskenbaar Nederlands. Hij benoemde de landmarks van Amsterdam: The Arena Boulevard, The Arena, The AMC Hospital. De Japanner knikte minzaam. Wat zou hij er van vinden? Een beetje kneuterig allemaal?

We naderden Utrecht. ‘We have a great shoppingmall in this city: Hoog Catharijne,’ schepte de Nederlandse man op. Hij deed me een beetje aan Lubach denken die Trump imiteerde.

Hier stapten ze uit. Voor Japanners moet Utrecht geweldig zijn. Hoog Catharijne is krap bij vergeleken de mega winkelparadijzen die ze daar hebben. Utrecht heeft echter de originele Dom en het is de geboortestad van het beroemdste konijn ter wereld: Nijntje. Japanners zijn helemaal idolaat van het minimalistische knaagdier.

De spoorweg Utrecht – Amsterdam. Je maakt er wat mee.

De schuine mop 2.0

Hoe weet je of een dom blondje achter de computer heeft gezeten? Als er tipp ex op het beeldscherm zit…

Waarom gaat een dom blondje in een hoek zitten als ze het koud heeft?

Het is daar 90 graden.

Enzovoort, enzovoort. Over platgetreden clichémopjes gesproken. De meeste blondines die ik ken, zijn hoog opgeleid, maar dit terzijde.

En dan de schuine en schunnige moppen; ik heb er genoeg gehoord. Met name in christelijke kring waren ze er niet vies van. Als je fysiek wordt geknecht (het mag alleen binnen het huwelijk) moet je kennelijk verbaal bevredigd worden.

Je kunt de daders van seksueel overschrijdend gedrag wel de hel in wensen; als je dag in dag uit schuine seksistische moppen vertelt, tap je uiteindelijk uit hetzelfde giftige vaatje.

Ik ben niet voor een algeheel mopverbod. Laatst hoorde ik er eentje die anno 2018 best kan. De rollen worden omgedraaid; de man wordt geridiculiseerd.

Hier komt-ie:

Drie vriendinnen, Anouk, Birgit en Claire, bespreken hun seksleven aan de hand van voorwerpen die op hun nachtkastjes liggen.

Anouk: Nou ja seksleven… Ik kan beter spreken over het gebrek daar aan. Daarom heb ik een verrekijker op mijn nachtkastje liggen. Misschien zie ik dan sneller de prins op het witte paard naar me toe hollen.

Birgit: Bij mij ligt er een stethoscoop. Voordat we gaan vrijen wil ik eerst horen of zijn hart wel voor mij op hol slaat, of misschien stiekem voor een ander.

Claire: Op mijn nachtkastje ligt een vergrootglas.

Anouk en Birgit: Vergrootglas? Waarom dat dan?

Claire: Hij zegt een vent te zijn, maar ik heb regelmatig een vergrootglas nodig om dat daadwerkelijk te kunnen zien!

Jij tovert regenbogen in een grijze wereld

Het raam wordt de kerkruimte binnengereden. Eén vierkante meter, kleurrijk maar toch ook weer niet duizelend. Iris loopt er wat onzeker achteraan. Fay legt haar hand op haar schouder. De pastoor loopt op de twee vrouwen af en geeft handen.

‘Ik was bang dat-ie onderweg zou sneuvelen, het ziet er zo kwetsbaar uit,’ zegt hij.

‘Juist daarom is het zo mooi,’ zegt Fay.

‘Als kind speelde ik al met glas,’ vertelt Iris. ‘Ik heb me er een keer aan verwond, daarna nooit meer. Het is venijnig en ook kwetsbaar materiaal.’

‘Ik vind het prachtig,’ zegt de pastoor. Hij doet zijn bril af en bestudeert het glas-in-lood van dichtbij.

Explosie

Het lijkt op een explosie. Een intense lichtbron in het midden, uitwaaierend in regenbogen. Ze was – bij wijze van therapie - aan een mozaïek van oude tegelstukjes begonnen, maar bedacht halverwege dat ze met glas wilde werken.

Het is nu meer dan een half jaar geleden. Operaties, CT-scans, Posttraumatisch Stresssyndroom, ze heeft er ondertussen genoeg van: behandelkamers en ziekenhuisbedden. Het hoeft ook niet meer. Hoewel de littekens op haar buik en zij herinneren aan de explosie van geweld, is haar gezondheid nu best goed.

Strijdbare vastberadenheid

Ze gaat gewoon weer haar gang. Rondjes hardlopen in het park of door het bos met een strijdbare vastberadenheid. Ze laat zich niet langer meer gijzelen door angst.

Ze heeft trouwplannen. Gek, dat zo iets in een stroomversnelling is gekomen. Ze houdt meer van Stefan dan ooit. Misschien kinderen? De gynaecoloog heeft gezegd dat dáár geen blijvende beschadigingen meer zijn, dus in principe kan het. Ze vind het op zich heerlijk om intiem met Stefan te zijn, maar het maakt haar (en ook hem) onzeker waardoor het niet meer zo onbevangen is als vroeger. Ze heeft het gevoel dat haar hele seksualiteit opnieuw uitgevonden moet worden.

Jezusbeeld

‘We bevestigen jouw kunstwerk daar aan de muur en doen er een felle lamp achter,’ wijst de pastoor.

Ze is eigenlijk helemaal niet kerkelijk. Dat Fay haar heeft gered van een zekere dood, is voor haar het bewijs dat er een hogere macht moet zijn. Ze las op een site dat je al jouw verdriet voor de voeten van Jezus mag werpen. Makkelijk gezegd. Ze kreeg een idee. Ze zocht wat  tegelscherven bij elkaar, besloot dat dit haar kapotgeslagen leven was, en ging er mee naar een kerk in de binnenstad.  Ze gooide de scherven onder aan een Jezusbeeld. Pastoor in paniek en zij barstte in huilen uit. Het uiteindelijke gevolg is dat naar glas-in-lood creatie nu in deze kerk is.

Kwetsbare kracht

‘Dat glas straalt een kwetsbare kracht uit,’ zegt de pastoor. ‘Het materiaal is broos, toch weet je er met een verfijnde perfectie kunst uit te scheppen.’

‘Ik heb er vaak ’s nachts aan gewerkt,’ zegt Iris. ‘Als ik weer een nachtmerrie had, besloot ik glas te gaan snijden.’

Ze doet even haar ogen dicht. Dit is haar toekomst. De zolder moet atelier worden. Ze wil experimenteren en proberen. Cursussen volgen. Glas zal steeds haar materiaal zijn. Ze zal exposeren in galeries en musea. Ze gaat dat gewoon doen. Made by Iris. Ze vlogt er nu al over en zet haar filmpjes op YouTube.

‘Dat ene filmpje op YouTube vond ik best heftig,’ zegt de pastoor. ‘Toch vond ik het indrukwekkend. Het is een soort moderne Psalm, ruw en rauw.’

Ik heb een naam

In het filmpje zie je Iris hardlopen door het park. Tussendoor fragmenten waarin glas aan gruzelementen wordt geslagen. Rode verf sijpelt tussen de scherven als was het bloed. Dan beelden van vrouwen die krav maga beoefenen, heavy metal op de achtergrond. Die opnames schoot ze in de sportschool bij haar in de buurt. Vervolgens het betraande gezicht van Iris zelf, gefilmd door Stefan. Trieste vioolmuziek erbij. En daarna haar vingers met roodgelakte nagels die de stukjes glas bijeen zoeken. Allerlei gekleurde stukjes glas die een regenboog vormen. Speeldoosjesmuziek. Haar stem als statement, een geprojecteerde Engelse tekst als vertaling.

‘Ik ben geen anoniem slachtoffer van een zedenmisdrijf. Ik ben geen lustobject dat je na gebruik kunt dumpen in de struiken. Ik ben een universum van dromen en gedachten.

Ik heb een naam. Ik heet Iris. Ik ben een dochter – het enige kind - van mijn ouders. Vriendin  van mijn grote liefde. Ze hebben de buik van mijn moeder  opengesneden om mij ter wereld te laten komen. Voluit noemden ze mij Iris Lucia. Jij tovert regenbogen in een grijze wereld, stond er op mijn geboortekaartje. Ik zal regenbogen blijven toveren zo lang ik leef.’

Regenbogen voor altijd

Ze loopt met Fay naar een hoekje van de kerk om kaarsjes te branden. Haar gedachten dansen als muggen door haar hoofd. Dat filmpje gaat behoorlijk viraal. Heeft ze er wel goed aangedaan om het op internet te zetten? Ze deelt haar zorg met Fay.

‘Ik vind het dapper dat je het hebt gepubliceerd,’ zegt haar vriendin.

‘Straks denken ze dat ik mijn trauma uitbuit omwille van mijn kunst.’

‘Natuurlijk niet,’ weerspreekt Fay haar. ‘Je hebt je kwetsbaar opgesteld, maar daaruit put je ook je kracht. Het maakt ontzettend veel los bij mensen die iets dergelijks hebben meegemaakt. Ze identificeren zich met jou.’

Iris knikt. ‘Ik zou ze allemaal willen troosten, maar ik heb er de kracht nog niet voor.’

Fay knielt en steekt een kaarsje aan.

‘Ik heb genoeg aandacht gekregen,’ zegt Iris. ‘We steken vandaag kaarsjes aan voor alle slachtoffers van incest en huiselijk geweld.’ Ze koestert de pasgeboren vlammetjes.

Wat zou erger zijn? Tien minuten horror of een jeugd vol misbruik. Het is de vergelijking tussen een explosie en een veenbrand. De veenbrand is erger, besluit ze. Ze wil het zo graag relativeren. Ze kijkt naar de vlammetjes. Haar ogen worden vochtig. Ze ziet een vloeiend haardvuur en regenboogjes aan de randen.

Ze is opnieuw geboren. Fay bracht haar ter wereld. Ze heeft rivieren gehuild, maar nu mag de zon weer knipogen. Zij tovert regenbogen, voor altijd.

Santa in Centro

Nu de zwarte Abellio-sprinter Arnhem en tussengelegen Duitse dorpjes en steden verbindt met Düsseldorf, leek het ons een aardig idee om een Kerstmarkt te bezoeken. In Düsseldorf waren we al eens geweest, dus werd het Oberhausen.

Toch al gauw een stad met meer dan 200.000 inwoners. Het Ruhrgebied is allang geen streek meer van schoorstenen en sintelbergen, de vraag is: wat doe je met de restanten van al die oude mijnen en industriecomplexen? In Oberhausen losten ze dat op door een winkelcentrum neer te zetten dat wat betreft omvang zich kan meten met Amerikaanse of Japanse shoppingmalls. Centro in Neue Mitte is een stad op zich. Je kunt er shoppen tot je er bij neervalt, er is een megabioscoop, theater, aquarium, stadion en pretpark.

 

 

Het gevolg is dat de oude stad van Oberhausen zo ongeveer is leeggezogen. Door de stromende regen zochten we een weg naar een Kerstmarktje op de Altmarkt, maar alle verlepte straten leken op elkaar. Blindelings betraden we een soort van kledingwinkel om de weg te vragen. De vrouw achter de toonbank leek op een etalagepop, maar bleek te bewegen. Ze had geen idee. Een man, die tussen de kledingrekken scharrelde, wist wel hoe we moesten lopen.

In wat voor zaak waren we eigenlijk beland? Ik zag jarretels, sexy lingerie en seksspeeltjes op de schappen.

Enfin, de regen maar weer in.

 

 

Op de Altmarkt ondernamen ze een poging tot Kerstmarkt. Er waren sparrenbomen en een paar houten stalletjes.

 

Voor DE Kerstmarkt moest je dus toch naar Centro. Om de twee minuten ging daar een bus of tram heen via een aparte baan. OV is in Duitsland gründlich.

Hier tientallen stalletjes, honderden lichtjes. De Santa Boulevard twinkelde als een Kerstboom. Snuisterijen van glas, hout en papier. Honderden figuranten voor je Kerststal, geurige zeepjes, een winkel met likeur en honingwijn. En overal braadworst en glühwein.

En terwijl de regen de laatste sneeuwresten wegspoelde, hoopte ik maar dat ze komend weekend op de Altmarkt wat meer bezoekers zouden krijgen.