Paulus en de godin

Volgens  de overlevering was zij uit de hemel komen vallen. Het grote beeld van de godin Artemis. Ze stond in een immense tempel die zijn weerga niet kende en tot één van de zeven wereldwonderen behoorde. Die tempel domineerde de levendige havenstad Efese. De drukke stad met haar tempels en paleizen, haar badhuizen en bordelen, gymnasia en bibliotheken. Brede straten met winkeltjes en taveernen daalden af naar het havengebied waar het enorme marktplein lag, de agora. Niet ver daar vandaan zag je het indrukwekkende amfitheater, gebouwd tegen de hellingen van de Berg Pion.

Behalve een handelscentrum was de stad een bedevaartsoord voor de godin. Ze was de moedergodin van de vruchtbaarheid, ze heerste over het wild en de wouden. De Romeinen noemden haar Diana, godin van de jacht. Maar ze was ook Koningin over de Maan. En ze werd een barende maagd genoemd en was dus ook het symbool van kuisheid. Ze werd door veel vrouwen bewonderd.

Natuurlijk, ze was een godin, maar haar beeld vertegenwoordigde als het ware haar aanwezigheid.

Zo zag Efese eruit toen de apostel Paulus de stad bezocht (Handelingen 19). Er waren allerlei godsdiensten vertegenwoordigd in de stad en zo was er ook een Joodse gemeenschap die een synagoge had gebouwd. In die synagoge begon Paulus te spreken over 'De Weg', over het grote nieuws van Jezus de Messias waar iedereen al zolang naar verlangde. Niet iedereen was te spreken over deze joods-Romeinse reiziger met zijn opvattingen over de ware Messias. Daarom week Paulus op een gegeven moment uit naar de School van Tyrannus. Al snel verspreidde de 'boodschap van de Heer' zich in de stad en verre omstreken. Dat leidde tot onrust onder de Efeziërs die bang waren dat de cultus rond de godin Artemis gevaar zou lopen. De zilversmid Demetrius bijvoorbeeld, die kleine Artemistempeltjes vervaardigde, vreesde voor het ineenstorten van de bedevaartindustrie. Er brak een opstand uit. Men trok naar het theater waar de menigte "Groot is de Artemis van Efese!" scandeerde.

De stadssecretaris wist de massa tot bedaren te brengen: "Efeziërs, er is toch geen mens die niet weet dat onze stad de zorg draagt voor de tempel van de grote Artemis en voor het beeld dat uit de hemel gekomen is?" En hij noemde een opvallend feit: Paulus belasterde de godin niet. Hij vertelde het verhaal van de ene God en de Messias. Dat zoiets in strijd zou zijn met de godin was duidelijk, maar de mensen waren immers slim genoeg om zelf op een gegeven moment die keuze te maken.

 

Eeuwen later. Efese is inmiddels een christelijke stad geworden omdat de Romeinse keizer voor 'De Weg' gekozen heeft. De Artemistempel is afgebroken. Opvallend: er staat een gigantische basiliek, gewijd aan Maria, Moeder Gods. Maria de maagd die Jezus baarde. Een barende maagd? Hebben we dat niet eerder gehoord?

Groot is Maria in Efese!